نرم‌افزار به عنوان سرویس SaaS چیست و چه مزایایی دارد؟
نرم‌افزار به عنوان سرویس یا SaaS ؛ به روشی برای فروش و ارائه خدمات نرم افزاری گفته می‌شود که در آن نرم افزار به طور یکجا خریداری نشده و بر روی سیستم کاربر نصب نمی‌شود. در عوض، کاربران می‌توانند با استفاده از یک مرورگر و اتصال به اینترنت به صورت آنلاین و با پرداخت حق اشتراک ماهانه یا سالانه از یک نرم افزار ابری استفاده کنند.
در این مدل، یک فروشنده نرم افزار مستقل (ISV) ممکن است با یک ارائه دهنده ابر شخص ثالث، برای میزبانی برنامه قرارداد ببندد. یا مانند شرکت‌های بزرگی مانند مایکروسافت، ارائه دهنده ابری می‌تواند فروشنده نرم‌افزار نیز باشد.
SaaS در کنار زیرساخت به عنوان سرویس (IaaS) و پلتفرم به عنوان سرویس (PaaS) یکی از سه دسته اصلی محاسبات ابری است. طیف وسیعی از متخصصان فناوری اطلاعات، کاربران تجاری و کاربران شخصی از اپلیکیشن‌های SaaS استفاده می‌کنند که سرگرمی‌های شخصی مانند Netflix تا ابزارهای پیشرفته IT را شامل می‌شود.
برخلاف IaaS و PaaS، محصولات SaaS اغلب برای کاربران B2B و B2C به بازار عرضه می‌شوند.
طبق گزارش اخیر McKinsey & Company، تحلیلگران صنعت فناوری، رشد روزافزون نرم افزار به عنوان مارکت سرویس را پیش‌بینی می‌کنند و انتظار دارند تا سال ۲۰۲۴ بازار محصولات SaaS نزدیک به ۲۰۰ میلیارد دلار درآمد داشته باشد.
نرم افزار به عنوان سرویس چگونه کار می‌کند؟
SaaS از طریق مدل تحویل ابری کار می‌کند. یک ارائه‌دهنده نرم‌افزار با استفاده از سرورها، پایگاه‌های داده، شبکه و منابع محاسباتی خود، برنامه و داده‌های مرتبط را میزبانی می‌کند، یا ممکن است یک ISV باشد که با یک ارائه‌دهنده ابری قرارداد می‌بندد تا برنامه را در مرکز داده ارائه‌دهنده میزبانی کند.
این برنامه با اتصال به شبکه برای هر دستگاه قابل دسترسی خواهد بود. برنامه‌های SaaS معمولاً از طریق مرورگرهای وب قابل دسترسی هستند.
در نتیجه، شرکت‌هایی که از برنامه‌های کاربردی SaaS استفاده می‌کنند، وظیفه راه‌اندازی و نگهداری نرم افزار را ندارند. کاربران برای دسترسی به نرم افزار، هزینه اشتراک می‌پردازند که یک راهکار ساده، سریع و آماده است.
SaaS ارتباط نزدیکی با ارائه‌دهنده خدمات کاربردی (ASP) و مدل‌های تحویل نرم‌افزار محاسبات برحسب تقاضا (on-demand computing) دارد که در آن ارائه‌دهنده، نرم‌افزار مشتری را میزبانی می‌کند و آن را از طریق اینترنت به کاربران نهایی تأیید شده تحویل می‌دهد.
در مدل SaaS نرم‌افزار برحسب تقاضا (software-on-demand SaaS model)، ارائه‌دهنده به مشتریان، دسترسی مبتنی بر شبکه به یک نسخه از برنامه‌ای که ارائه‌دهنده به‌طور خاص برای توزیع SaaS ایجاد کرده را می‌دهد.
کد منبع برنامه برای همه مشتریان یکسان است و هر زمان که ویژگی‌ها یا قابلیت‌های جدید منتشر شوند، برای همه مشتریان عرضه خواهند شد. بسته به قرارداد سطح سرویس (SLA)، داده‌های مشتری برای هر مدل می‌تواند به صورت محلی، در ابر یا هر دو ذخیره شود.
سازمان‌ها می‌توانند برنامه‌های SaaS را با استفاده از رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) با سایر نرم‌افزارها ادغام کنند. به عنوان مثال، یک کسب‌وکار می‌تواند ابزارهای نرم‌افزاری مورد نیاز خود را یادداشت کند و از APIهای ارائه دهنده SaaS برای ادغام آن ابزارها با پیشنهادات SaaS استفاده کند.
معماری SaaS
برنامه‌ها و سرویس‌های SaaS معمولاً از یک رویکرد چند کاربره استفاده می‌کنند، به این معنی که یک نمونه از برنامه SaaS روی سرورهای میزبان اجرا می‌شود و آن نمونه به هر مشترک یا کاربر ابری خدمات می‌دهد.
این برنامه روی یک نسخه و پیکربندی، برای همه مشتریان یا کاربران اجرا می‌شود. اگرچه مشترک‌های مختلف در یک نمونه ابری با یک زیرساخت و پلتفرم مشترک اجرا می‌شوند، اما داده‌های مشتریان مختلف از هم جدا خواهند بود.
معماری معمولی چند کاربره برنامه‌های SaaS به این معنی است که ارائه‌دهنده خدمات ابری می‌تواند تعمیر و نگهداری، بروزرسانی‌ها و رفع اشکال‌ها را سریع‌تر، آسان‌تر و کارآمدتر مدیریت کند. مهندسان به جای اعمال تغییرات در چندین نمونه، می‌توانند با تغییر نمونه مشترک، تغییرات لازم را برای همه مشتریان ایجاد کنند.
علاوه بر این، چند کاربری اجازه می‌دهد تا مجموعه بیشتری از منابع در دسترس گروه بزرگتری از افراد قرار گیرد، بدون اینکه عملکردهای ابری مهم مانند امنیت، سرعت و حریم خصوصی را به خطر بیندازند.
چالش‌ها و مخاطرات SaaS
SaaS برخی از خطرات و چالش‌های بالقوه را نیز به همراه دارد، زیرا کسب‌وکارها باید برای ارائه نرم‌افزار به فروشندگان خارجی تکیه کنند، نرم‌افزار را فعال نگه دارند، صورت‌حساب‌ها را پیگیری و گزارش کنند و محیط امنی را برای داده‌های کسب‌وکار فراهم آورند.
مسائل خارج از کنترل مشتری: هنگامی که ارائه‌دهندگان با اختلالات سرویس مواجه می‌شوند، تغییرات ناخواسته‌ای در ارائه خدمات ایجاد می‌شود و یا نقض امنیتی رخ می‌دهد، مشکلاتی بروز خواهد یافت که همگی می‌توانند در استفاده از SaaS توسط مشتریان تأثیر عمیقی داشته باشند. برای کاهش مستمر این مشکلات، مشتریان باید SLA ارائه‌دهنده SaaS خود را بدانند و از اجرای آن مطمئن شوند.
مشتریان کنترل خود بر نسخه‌سازی از دست می‌دهند: اگر ارائه‌دهنده نسخه جدیدی از یک برنامه کاربردی را بپذیرد، بدون در نظر گرفتن اینکه آیا مشتری این نسخه جدیدتر را می‌خواهد یا خیر، به همه مشتریانش عرضه می‌شود. این مساله ممکن است به سازماندهی نیاز داشته باشد تا زمان و منابع بیشتر برای آموزش فراهم شود.
مشکل در تعویض فروشنده: هنگام استفاده از ارائه‌دهنده خدمات ابری، تعویض فروشنده می‌تواند دشوار باشد. برای تغییر فروشندگان، مشتریان باید حجم بسیار زیادی از داده‌ها را انتقال دهند.
علاوه بر این، برخی از فروشندگان از فناوری‌ها و انواع داده‌های اختصاصی استفاده می‌کنند که می‌تواند انتقال داده‌های مشتری بین ارائه‌دهندگان مختلف ابری را پیچیده‌تر کند. مشکل فروشنده زمانی است که مشتری به دلیل این شرایط نمی‌تواند به راحتی بین ارائه دهندگان خدمات جابجا شود.
امنیت: امنیت ابر اغلب به عنوان یک چالش مهم برای برنامه‌های SaaS در نظر گرفته می‌شود.
امنیت و حریم خصوصی SaaS
خطرات امنیت سایبری مرتبط با SaaS با خطرات مرتبط با نرم افزار معمولی متفاوت است. در نرم‌افزارهای معمولی، فروشنده نرم‌افزار مسئول برطرف کردن آسیب‌پذیری‌های مبتنی بر کد است، درحالی‌که کاربر مسئول اجرای نرم افزار در زیرساخت و شبکه امن است. در نتیجه، امنیت بیشتر بر عهده فروشنده مستقل نرم افزار و ارائه دهنده ابر شخص ثالث است.
علیرغم پذیرش سریع مدل‌های مبتنی بر ابر برای محصولات نرم‌افزاری با خدمات کامل، سازمان‌ها همچنان در مورد امنیت و حریم خصوصی محصولات SaaS تردید دارند. این نگرانی‌ها عبارتند از:
رمزگذاری و مدیریت کلید
مدیریت هویت و دسترسی (IAM)
نظارت بر امنیت
پاسخ حادثه
یکپارچگی ضعیف در محیط‌های امنیتی گسترده‌تر و خاص شرکت
تحقق الزامات استقرار داده
حریم خصوصی داده
هزینه سرمایه‌گذاری در ابزارهای شخص ثالث برای جبران ریسک امنیتی SaaS
عدم ارتباط با کارشناسان فنی و امنیتی در حین فرآیند فروش
فروشندگان و مثال‌هایی از نرم افزار به عنوان سرویس
بازار SaaS شامل انواع فروشندگان و محصولات نرم افزاری است. فعالان این صنعت شامل فروشندگان کوچک و تک محصولی تا غول‌های ابری مانند AWS و Google هستند.
محصولات SaaS نیز متنوع هستند، از سرویس‌های پخش ویدئو گرفته تا ابزارهای آنالیز کسب‌وکار IT. برنامه‌های SaaS برای برنامه‌های تجاری اساسی مانند ایمیل، مدیریت فروش، مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)، مدیریت مالی، مدیریت منابع انسانی (HRM)، صورتحساب و همکاری نیز وجود دارد.
محصولات SaaS سازمانی برای صنایع خاص، مانند بیمه یا پزشکی، به عنوان محصولات SaaS عمودی شناخته می‌شوند.
محصولات SaaS می‌توانند در درجه اول به بازارهای B2B ، B2C یا هر دو عرضه شوند. نمونه‌هایی از محصولات محبوب SaaS عبارتند از:
Salesforce
Google Workspace apps
Microsoft 365
HubSpot
Trello
Netflix
Zoom
Zendesk
DocuSign
Slack
Adobe Creative Cloud
Shopify
Mailchimp
قیمت گذاری SaaS
به طور کلی، استفاده از یک محصول SaaS نسبت به مجوز نرم افزار معمولی برای سازمان، مقرون‌به‌صرفه‌تر است، زیرا ضرورتی به راه‌اندازی و نصب آن روی سخت افزار نیست. ارائه دهندگان SaaS معمولاً یکی از مدل‌های قیمت گذاری مبتنی بر اشتراک زیر را برای مشتریان استفاده می‌کنند:
رایگان، یا مبتنی بر آگهی: سرویسی می‌تواند برای کاربران رایگان باشد که در آن ارائه دهنده SaaS از طریق فروش فضای تبلیغاتی درآمد کسب می‌کند. در این مدل، معمولاً گزینه‌ای برای ارتقاء وجود دارد که شامل تبلیغات مزاحم نمی‌شود.
نرخ ثابت: مشتریان با پرداخت هزینه اشتراک ماهانه یا سالانه ثابت، به مجموعه کامل ویژگی‌های نرم افزار دسترسی دارند.
برای هر کاربر: قیمت گذاری بر اساس تعداد کاربرانی که می‌توانند در این سرویس مشترک شوند تعیین می‌شود. برای هر کاربر یک قیمت ثابت وجود دارد.
سطوح هر کاربر: سطوح قیمت‌گذاری بر اساس تعداد کاربران فعالی که می‌توانند در یک اشتراک وجود داشته باشند تعیین می‌شود.
سطوح ذخیره سازی: مشتریان می‌توانند دسترسی رایگان به یک سرویس داشته باشند، اما اگر بخواهند پس از دوره رایگان، همچنان از محصول استفاده کنند، باید هزینه ذخیره‌سازی را پرداخت کنند.
پرداخت به اندازه مصرف، یا مبتنی بر استفاده: هر چه مشتریان بیشتر از سرویس استفاده کنند، صورتحساب بالاتری دریافت می‌کنند و بالعکس.
به ازای هر کاربر فعال: این شامل روش‌های «به‌ازای هر کاربر» و «پرداخت به اندازه مصرف» است. صورتحساب مشترکین به ازای هر کاربر محاسبه می‌شود، اما تنها در صورتی که کاربر از این سرویس بیش از حد تعیین شده استفاده کرده باشد.
سطوح مبتنی بر ویژگی: سطوح قیمت بر اساس میزان ویژگی‌هایی که مشترک می‌خواهد تعیین می‌شود. در این مدل، نسخه‌های کاهش‌یافته نرم‌افزار با ویژگی‌های محدود و با قیمتی پایین‌تر از حداکثر سطح عملکرد موجود است. ممکن است سطوح ویژگی بیشتری بین حداقل و حداکثر سطوح عملکردی نیز وجود داشته باشد.
فریمیوم: این سرویس به طور کلی برای استفاده با یک سطح ورودی رایگان خواهد بود. هر چند معمولاً محدودیت‌های عملکردی وجود دارد که مشتریان برای دسترسی به آن‌ها باید از سطوح پولی استفاده کنند.